Neoliberal Freelance Dünyasında Arkadaşlık Ekonomisi (Friendship Economy)
Sosyal medyada görünürlük artık yeni bir emek biçimi. Friendship economy (arkadaşlık ekonomisi), neoliberal networking modeli içinde nasıl reel ticarete döndü?
Neoliberal Kapitalizmde Arkadaşlığın Ticari Değeri
Arkadaşlık ekonomisi (friendship economy), genellikle, boş zaman etkinlikleri (leisure time) ile duygusal emeğin (emotional labor) somut maddi karşılığının olmayışı bağlamında tartışılmıştır. Ancak, günümüz neoliberal kapitalizm, giderek genişleyen freelance (serbest çalışma) sektöründe arkadaşlık bağlarını profesyonel networking (ağ kurma) ilişkilerinde yeniden tanımlamış ve bu alana reel ticari faaliyet (real commercial activity) getirmiştir.
It seems that many people approach friendships with a consumerist mindset, focusing primarily on what they can gain rather than what they can contribute.
— Samuel Daodu (Oct 12, 2014), Medium: The Changing Face of Friendship in the Social Media Era
En yalın haliyle, dijital içerik üreticileri, bir yanda sosyal medya platformlarında birbirlerinin görünürlüklerini (visibility) ve haliyle daha farklı hedef kitleye (target audience) erişimlerini artırırken, diğer yanda bu ortak görünürlük (mutual visibility) üzerinden farklı kanallar aracılığıyla maddi kazanç elde ediyorlar. Oysa arkadaşlık (friendship) kavramı, ortaya çıkışı itibariyle, ekonomik bir yönelime yabancı bir zaman ve emek ilişkisine sahiptir. Öyle ki, tüketici ilişkileri anlık hazza, girişimci ilişkileri ise gelecekteki faydaya odaklanırken; arkadaşlık, geçmişle daha derin bir bağ kurar.
Michael P. Lynch’in (nytimes, 2010) belirttiği gibi, geçmiş zaman arkadaşlıkta tortulanır (sedimented); birlikte geçirilen saatler ve günler birikerek ilişkinin temelini oluşturur ve bu temel, ortak eğlence veya ilerlemeden ziyade paylaşılan deneyim (shared experience) zeminine dayanır.
The things we value enough to pay for — whether in cash, our reputation (social capital), or spending our precious time — are all part of an ‘economy’. And in an economy, every decision that requires you to choose one thing over another results in an opportunity cost of all the other things you could have bought or spent time on instead of the thing you choose.
— Give&Get (May 2, 2018), Medium: The Economics of Friendship: Paying for What We Value and Wasting Money on Crap
Networking’in Dünü-Bugünü-Dijitali: Görünürlük Çağında (B)ağ Kurmak
Bugünün networking (ağ kurma) kavramı artık kartvizit değişiminden çok daha fazlası. Sosyal medya, bireysel markalaşmanın (personal branding) ana sahnesine dönüştü. Her paylaşım — “şuradaydım”, “şuna katıldım” ya da “şuradan hediye aldım” — sadece deneyim aktarımı değil; var olmanın, onaylanmanın ve yeniden seçilmenin bir yolu.
But what if personal relationships, rather than anonymous metric,s were quietly redefining how we consume and create?
— Florian Maganza (date N/A), Personal Blog: The Friendship Economy
Öte yandan, arkadaşlık kavramı, sosyal medya platformlarında kurulan tanışıklıkların yanlış algılanmasıyla da giderek daha hızlı ve temelden değişiyor. Bireyler, hiç tanımadıkları insanların hayatlarını sürekli takip ederek, onlarla yakın bir ilişkiye sahip oldukları sanrısına (illusion of intimacy) kapılıyor. Bu yeni arkadaşlık ekonomisinde (friendship economy), modern zamana dair yakınlığın getirdiği yükümlülüklerin maddi değerine dair tartışmaların yerini, büyük oranda görünürlük ağları (visibility networks) alıyor.
On social media, you can have the illusion of social contact without having to perform the gestures that actually build trust, care, and affection. On social media, stimulation replaces intimacy.
— David Brooks, How to Know a Person: The Art of Seeing Others Deeply and Being Deeply Seen
Freelancer (serbest çalışan) dünyasında bu görünürlük baskısının temelinde, her etkileşimin bir reklam olduğu olgusuyla, arkadaşlık ekonomisinde daha fazla kişiyle (b)ağ kurarak arkadaşlık ekonomisini geliştirme arzusu yatıyor. Artık her paylaşımın satır aralarında, “beni bu insanlar tercih etti, siz de edin” alt metni gizli.
Sonuç Yerine: Bir Cemaat Ekonomisinin Anatomisi — Freundeskreis der Wirtschaft
Bu görünürlük odaklı ekonomi sisteminin tarihsel ve yapısal kökenlerini, Almanca bir terim olan Freundeskreis der Wirtschaft (iş dünyasının arkadaş çevresi) kavramında görebiliriz. Bu kavram, birbirini destekleyen ve dışa kapalı mikro toplulukların ticari faaliyetlerini ifade eden, bir cemaat ekonomisi modelini yansıtır.
Let’s be careful and critical when using economic models to analyze and evaluate our relationships by always remembering that friendship is more about human vibes than transactions.
— John Horn (May 08, 2024), The Potentiality: How the Economics of Friendship Shape Work and Life
Beğeni, yorum ve yeniden paylaşım artık sosyal onaydan öte, dijital bir yatırım biçimi haline geldi. Like for like (beğeniye beğeni) kültürü, algoritmanın dilini konuşmanın en temel yolu. Günümüz kariyerlerinin de sosyal medyada bu tür bir cemaatleşme sonucu ortaya çıktığını söyleyebiliriz: “Sen benim içeriğimi yeniden dolaşıma sok, ben de seninkini yaparım” ya da “Sen benim YouTube kanalıma konuk ol, ben de senin etkinliğine katılırım.” Görünürlükle emek/değer arasındaki dengeyi bozan bu kitlesel yaklaşım, siyasetten akademiye, hukuki kararlaradan kültür endüstrisine tüm gündemi çevrimiçi cemaatlerin onayına tabi kılar.
